Rare kwast
die Jan Steen
De schilder van het leven zelf
Als je dacht dat het leven in de 17e eeuw grijs, stijf en saai was — think again! Jan Steen (1626 te Leiden) was dé schilder die chaos omtoverde tot kunst en van het dagelijks leven een theater maakte.
Hij was een meester in het vastleggen van het vrolijke en soms ronduit rommelige bestaan. Sterker nog, hij zette het alledaagse op zijn kop, doopte het in een flinke scheut humor en streek het op het doek. Als jij toen geleefd had, had hij jóú waarschijnlijk ook geschilderd, terwijl je met een halfvol glas in je hand struikelde over een langslopende kat.
Als iemand het spreekwoord "een huishouden van Jan Steen" belichaamde, dan was het Jan zelf wel. Of toch niet?
Het begin van een meesterlijke Chaos
Jan Havickszoon Steen werd in 1626 geboren in een welgestelde brouwersfamilie (ja, bier zat in zijn bloed). In Leiden, beroemd om zijn universiteit, werd Jan al vroeg blootgesteld aan kunst en cultuur. De jonge Jan ging naar de Latijnse school, maar al snel bleek dat hij niet gemaakt was voor studieboeken.
Jan Steen; het prototype van de levensgenieter.
Hij besloot zijn talent voor kleur en karakter te volgen en ging in de leer bij meesters als Nicolaus Knüpfer en werd geinspireerd door Adriaen van Ostade, schilders met een voorliefde voor dramatische verhalen. Jan keek graag naar het theatrale leven om zich heen en ontwikkelde het talent om het leven op de meest absurde momenten te vangen.
Jan trouwde met Grietje van Goyen, dochter van landschapschilder Jan van Goyen. Samen kregen ze acht kinderen. Het huwelijk leverde hem echter meer inspiratie dan stabiliteit op. De familie Steen; Jan, Grietje en de kinderen waren uitstekende modellen. En die zie je terug in zijn werk.
Meesterlijke werken met een knipoog
Wat maakt een Jan Steen nou echt een Jan Steen? Wel, zijn werken zijn stuk voor stuk een feest voor het oog, toch? Kinderen die kattenkwaad uithalen, honden die aan tafel kluiven en volwassenen die zich van alles aantrekken behalve van het huishouden. Niemand heeft ooit zo’n talent gehad om de alledaagse waanzin zó levendig op doek te zetten.
Chaotisch gezellig
Wat zijn schilderijen zo briljant maakt, is de theatrale manier waarop hij scènes opbouwde. En niet zomaar scènes, maar levensgrote cabaretvoorstellingen waarin iedereen zijn eigen sketch lijkt te spelen. En dat dan in olieverf vereeuwigd op het doek. Elk detail draagt bij aan de humor en chaos: de omgevallen bierkan, een hond die kaas van tafel vreet, de verdwaasde blik van een dienstmeid, een paar ondeugende kinderen die overal hun eigen feest van maken en opa kijkt ernaar alsof het de normaalste zaak ter wereld is.
Zijn schilderijen zijn een soort tijdloze memes in verf.
Sereen en voornaam
En juist die vertelkracht van Jan Steen kwam van pas bij het schilderen van Bijbelse verhalen, mythologische onderwerpen en historische verhalen. De taferelen laten echte mensen zien waarin je je zo kunt verplaatsen. Bij de aanbidding van de herders ben je als toeschouwer onderdeel van de gebeurtenis. Samen kijken we naar het kindeke Jezus dat in de kribbe ligt. Het bijbel lezend paar is dan weer een werk waar je de serene en verstilde sfeer bijna kan voelen.
En ook in de portretkunst was hij actief, maar wel op een heel ongebruikelijke manier. De geportretteerde is weergegeven in zijn of haar eigen omgeving. Steen vond het belangrijk de context van de persoon in kwestie weer te geven en daarom zie je bijvoorbeeld bakker Oostwaard voor de bakkerij met zijn vrouw naast hem omringd door brood en koeken.
Zijn meesterwerk ‘de Hoenderhof’ laat Jacoba Maria van Wassenaer zien. Een jong en onschuldig meisje met het Warmondse kasteel waar ze woont en op de achtergrond.
Een van de kastelen van Warmond op de achtergrond
Moraal met een lach
Denk niet dat Jan Steen alleen schilderde om de boel op stelten te zetten. Achter al die gezelligheid zit vaak een wijze les verstopt. Hij hield ons graag een spiegel voor. Luiheid, hebzucht, vraatzucht, hij pakte alle menselijke ondeugden bij de kladden, stopte ze in een komisch jasje en streek ze zonder pardon op het doek.
In plaats van een belerend vingertje, liet hij je lachen om de ondeugd van een ander — en misschien ook een beetje om die van jezelf. Kijk maar eens naar onderstaande werken.
